www.bractworycerskiechzo.fora.pl

Baldwin

Czytamy i piszemy nie żeby zdawać jakieś egzaminy i zaliczenia, bo to nie jest szkoła ani uniwersytet, tylko aby pogłębić swoją wiedzę historyczną, aby członkowie Bractwa (nie tylko) dowiedzieli się co się działo na naszych ziemiach w okresie końca XII w. i pierwszej połowy XIII w.

Historia Polski Dzielnicowej

Mapa końca XIIw i początku XIIIw

Najważniejsze tematy artykułów:

- Przyczyny, Rozbicie, Dzielnice i władcy: TUTAJ

W tym temacie:
- Bitwy, konflikty, stosunki polityczne (do zrobienia)
- Panujący w Polsce i Europie (do zrobienia)
- Pomorze (zrobione)
- Mazowsze (zrobione)
- Śląsk (zrobione)
- Wielkopolska (zrobione)
- Ziemia Krakowsko Sandomierska (zrobione)
- Okres dominacji Henryków śląskich (1227-1241) (zrobione)
- Koniec Rozbicia Dzielnicowego (Baldwin)

Każdy z powyższych artykułów zostanie opisany oddzielnie przez członków Bractwa składając się na jeden większy Artykuł.

Istnieją także dodatkowe artykuły poboczne, również interesujące, które mogą się pojawić w tym temacie.

legenda:
* (ktoś) - osoba zdeklarowana napisać artykuł na dany temat
* (zrobione) - oznacza napisany artykuł i wklejony w tym temacie[url][/url]

Baldwin

Małopolska (Ziemia Krakowsko Sandomierska)

Kraina historyczna Polski obejmująca województwa: małopolskie, podkarpackie, świętokrzyskie, południową i środkową część lubelskiego. Współczesne rozgraniczenia województw śląskiego i małopolskiego nie pokrywa się z tradycją historyczną: do Małopolski należała północno-wschodnia część śląskiego (Częstochowa), a do Śląska zachodni skrawek małopolskiego (Oświęcim).

Na terenie Małopolski wyróżniamy następujące krainy geograficzne: polką część Karpat (a w ich obszarze Beskidy, Podhale, Tatry i Bieszczady), Wyżynę Małopolską (podzieloną z kolei na Wyżynę Krakowsko Częstochowską, Niecką Nidziańską oraz Wyżynę Kielecko-Sandomierską z Górami Świętokrzyskimi), Kotlinę Sandomierską i Wyżynę Lubelską. Małopolska jest więc krainą bardzo zróżnicowaną pod względem geograficznym. Głównymi rzekami małopolski są: Wisła w swym górnym biegu oraz jej dopływy, San i Wieprz, Pilica ogranicza Małopolskę od północnego zachodu, Bug od wschodu.

Ważniejsze wydarzenia historyczne, także te przed i po interesującym nas datowaniu:

1. W chwili powstawania państwa polskiego zamieszkiwały ją plemiona Wiślan i w części wschodniej Lędziców, Głównymi grodami były Kraków i Wiślica.

2. Wiślanie u schyłku IX w. znajdowali się w kręgu oddziaływania państwa wielkomorawskiego. Z Moraw dotarli tam wysłannicy Cyryla i Metodego, misjonarzy z Konstantynopola, którzy chrystianizowali Słowian w obrządku słowiańskim (nabożeństwa i Pismo św. w rodzimym języku, alfabet używany do dziś w Serbii, Bułgarii, na Ukrainie, Białorusi i w Rosji). Zachowały się zapisy źródłowe żądające od księcia rezydujacego w Wiślicy przyjęcia chrztu.

3. Na początku X w. państwo wielkomorawskie upadło (w wyniku najazdu Węgrów). Dokonania Cyryla i Metodego poszły w zapomnienie. Wiślanie nadal trwali w pogaństwie. W połowie X wieku dostali się pod panowanie czeskie. Należy przypuszczać, że z Pragi przybyli do Krakowa i Wiślicy misjonarze, którzy starali się zaszczepić obrządek łaciński. Nie odnieśli zapewne sukcesu, gdyż nie założyli organizacji kościelnej.

4. U schyłku X wieku Mieszko I przyłączył Kraj Wiślan do polańskiego państwa. Był to moment przełomowy: plemienne państwo polskie przeobraziło się w Polskę. Na ziemie Wiślan rozciągnięto dzieło chrystianizacyjne, zapoczątkowane w Gnieźnie w 966 r. Wiemy już, że nie było to pierwsze zetknięcie się mieszkańców tego obszaru z chrześcijaństwem, tym razem jednak skuteczne. Ta ostateczna chrystianizacja dokonana była w łączności z Rzymem (łacina językiem nabożeństw, ksiąg, oświaty i urzędów, alfabet łaciński zastosowany później do języka polskiego). Wschodnia granica kraju Wiślan i Lędziców okazała się wschodnią granicą łacińskiego obszaru kulturowego; dalej na wschód rozciąga się obszar bizantyjsko – ruski. Wiślica straciła swoje znaczenie. Do rangi głównego grodu tego regionu awansował Kraków, a w części wschodniej Sandomierz.

5. W 1000 r. na mocy uchwał zjazdu gnieźnieńskiego utworzono w Krakowie biskupstwo.

6. Kazimierz Odnowiciel , odbudowując państwo polskie, za swą stolicę obrał Kraków. Zapewne w XI w. Odeszły w zapomnienie dawne nazwy plemienne. Kraj Polan zaczęto nazywać często Wielką Polską ( co oznaczało, że była ona rodzimą, pierwotną prowincją polskich książąt), a kraj Wiślan i Lędziców Małą Polską (później dołączoną, ale równie ważną , co Polska Wielka)

7. Bolesław Krzywousty w swym statucie z 1138 roku ogłosił Kraków stolicą księcia zwierzchniego całej Polski. Wszyscy książęta dzielnicowi, którzy aspirowali do statusu seniora-princepsa, starali się zdobyć tron w Krakowie. Małopolska nie uległa podziałowi na wiele księstw. Tworzyła jedno Księstwo Krakowsko Sandomierskie.

W okresie rozbicia dzielnicowego jako pierwszy na tronie krakowskim zasiadł Władysław Wygnaniec (1138-1146), po nim nastąpili kolejni trzej następni synowie Bolesława Krzywoustego: Bolesław Kędzierzawy (1146-1173), Mieszko Stary (1173-1177) oraz Kazimierz Sprawiedliwy (1177-1194). Dziedzicem Kazimierza Sprawiedliwego był jego syn Leszek Biały (1194-1227), ostatni książę krakowski, który używał tytułu księcia polskiego. Jego syn, Bolesław Wstydliwy ogłosił się już tylko księciem krakowsko – sandomierskim. Za jego rządów zapoczątkowano intensywne wydobycie soli w Wieliczce. Żoną Bolesława Wstydliwego była węgierska królewna Kinga. To z nią związane są legendarne poczętki wielickiej kopalni soli. Kinga, uznana świętą prowadziła na pół zakonne życie i namówiła małżonka do wstrzemięźliwości seksualnej. Na Bolesławie Wstydliwym skończyła się lin ia piastów małopolskich.

8. Po śmierci Bolesława wstydliwego w 1279 roku, Małopolska przechodziła pod władzę coraz o nowych książąt (Leszek Czarny, Henryk Probus, Wacław II). Zjednoczenie Małopolski z Wielkopolską uważano za podstawę odbudowy Królestwa Polskiego. Oś łącząca Poznań z Krakowem była w XIV wieku „kręgosłupem” polskiego obszaru narodowego. Ostatecznie w 1306 roku małopolskę zajął Władysław Łokietek i w 1320 roku dokonał w Krakowie koronacji, symbolicznie kończącej okres rozbicia dzielnicowego Polski.

9. Przyłączona przez Kazimierza Wielkiego Ruś Halicka (Ruś Czerwona) pozostawała najpierw odrębną prowincją Królestwa Polskiego. Z czasem jednak zaczęto uważać ją za część Małopolski. Pogranicze polsko-ruskie nad Sanem, zwane w X i XI w. Grodami Czerwieńskimi, ostatecznie znalazło się w granicach Polski. Do XV wieku polskie osadnictwo osiągnęło na wschodzie linię środkowego Bugu i górnego Sanu (takie rozgraniczenie etniczne istnieje do dziś).

10. Od czasów Kazimierza Wielkiego aż do objęcia tronu przez Kazimierza Jagiellończyka o polityce polskiej decydowali panowie krakowscy, czyli możnowładcy z Małopolski.

Warto wiedzieć:
Kraków w epoce pierwszych Piastów:
W połowie X w. kraj Wiślan znalazł się pod panowaniem Czech. Należy założyć, że wiązało się to z chrystianizacją w obrządku łacińskim. Gdy w 990 r. Mieszko I przyłączył Wiślan do polańskiego państwa, kończąc jednoczenie powstającej Polski, nie musiał zapewne chrzcić tam pogan („chrzest Polsk” w 966 r. odnosi się więc głównie do Polan i Mazowszan). Uwarza się, że Mieszko wyznaczył Kraków na siedzibę Bolesława Chrobrego, gdy ten jeszcze pod okiem ojca zaprawiał się z rządzeniu. Bolesła przyczynił się do ustanowienia w 1000 r. w Krakowie biskupstwa.
W 1040 roku Kazimierz Odnowiciel obrał Kraków za swoją siedzibę, gdy odbudował państwo polskie po dziesięciocioletnim kryzysie. Odtąd Kraków pełnił rolę stolicy Polski. Z powodu swego znaczenia był widownią ważnych wydarzeń, jak choćby spór bolesława Śmiałego z biskupem Stanisławem.
Wczesna krakowska osada miejska rozciągała się u stóp Wawelu w rejonie najstarszego krakowskiego kościoła św. Andrzeja. Owo wawelskie podgrodzie zwano Okołem.

Kraków w epoce rozbicia dzielnicowego:
W 1138 roku, na mocy statutu Bolesława Krzywoustego, Kraków awansował do rangi siedziby księcia zwierzchniego całej Polski (seniora-princepsa). Przez najbliższe 100 lat książęta rezydujący na Wawelu rzeczywiście pełnili powierzoną sobie rolę. Dopiero Syn Leszka Białego , Bolesław Wstydliwy, tytułował się księciem krakowsko-sandomierskim. Za jego rządów w 1241 r. Mongołowie (Tatarzy) spalili miasto, prócz kościoła św. Andrzeja, który jak każda romańska budowla ma grube mury i małe okna, dziękiczemu obronił się przed Mongolskim szturmem .
Po zniszczeniu Okołu postanowiono Kraków założyć ponownie, jako prawdziwe średniowieczne miasto. Lokacji dokonano w 1257 r. Wyznaczono wtedy rynek i siatkę ulic w obrębie planowanych miejskich murów. To urbanistyczne założenie służy Krakowi do dziś.

Kraków za Władysława Łokietka:
Władysław Łokietek zaczął swą drogę do godności władcy odbudowanego Królestwa Polskiego od zdobycia Krakowa. Natrafił na opór miejscowego mieszczaństwa (wójt Albert) i wyższego duchowieństwa (biskup Muskata). Oba te środowiska związane były z Niemcami i chętnie widziałyby berło polskie w ręku królów Czech. Łokietekmusiał stłumić bunt mieszczaństwa krakowskiego (1311-1312) .Jednak mimo tych przykrych doświadczeń Łokietek swą koronacją w katedrze na Wawelu (1320 r.) potwierdził stołeczną rolę Krakowa.

Kraków za Kazimierza Wielkiego:
Kazimierz Wielki wielce przyczynił sio do rozwoju Krakowa. Umocniono mury miejskie (zbudowane w XIII w.) , w rynku wzniesiono kościół Mariacki, na Wawelu ukończono gotycką katedrę (która istnieje do dziś) i przebudowano sam zamek na rezydencję godną wielkiego monarchy. Król Kazimierz nie ufał jednak niemieckiemu krakowskiemu mieszczaństwu, które tyle kłopotów przysporzyło jego ojcu. W pobliżu Krakowa założył dwa nowe , konkurencyjne miasta: Kazimierz i Kleparz.
Kazimierz oddzielony był od właściwego Krakowa odnogą Wisły (dziś osuszoną). Miał odrębny dokument lokacyjny, własne mury obronne, rynek miejski, ratusz i radę miasta. Kto był obywatelem Krakowa nie był obywatelem Kazimierza – i odwrotnie. Kleparz (zwany też Florwencją od kościoła św. Floriana ) nigdy nie stał się prawdziwym miastem: nie dorobił się własnych murów obronnych, ani silnej pozycji ekonomicznej. Pozostał handlowym przedmieściem przed bramami Krakowa.
W 1364 r. Kazimierz Wielki założył akademię Krakowską. Uczynił z Krakowa centrum polityki międzynarodowej, o czym świadczy zjazd monarchów także w 1364 r. Sprowadzał żydów i dawał im przywileje. Sprzyjało to ożywieniu interesów, ale i dawało powody do konfliktów. W sto lat później, u schyłku XV w., Żydów przesiedlono z Krakowa na teren Kazimierza, który stał się centrum żydowskiej kultury aż do drugiej wojny światowej.

Baldwin

Śląsk

Było jedną z Dzielnic w okresie średniowiecznego Rozbicia Dzielnicowego w Polsce.
Ta kraina historyczna Polski obejmuje województwa: śląskie, opolskie i dolnośląskie. Województwo śląskie i większość opolskiego (Nysa, Brzeg, Namysłów) to Dolny Śląsk. Do Dolnego Śląska powinniśmy także zaliczyć południowy skrawek województwa lubelskiego (Żagań).

W czasach staropolskich głównymi ośrodkami Śląska Górnego były Opole i Bytom, współcześnie do tej roli awansowały Katowice. Centrum Śląska Dolnego od tysiąca lat pozostaje Wrocław.

Na terenie Śląska wyróżniamy następujące krainy geograficzne: w części wschodniej Wyżynę Śląską, w części zachodniej Nizinę Śląską; od południa Śląsk ograniczają północne stoki Sudetów oraz zachodni skrawek Karpat (Beskid Śląski). Główną rzeką jest górny i środkowy odcinek Odry.

Najważniejsze dla nas wiadomości historyczne związane ze Śląskiem:

1.Na obszarze Śląska mieszkało kilka plemion, wśród nich Śleżanie, od których wywodzi się nazwa całego regionu. W połowie X wieku Śląsk znalazł się pod władzą książąt czeskich. Mieszko I zdobył ten obszar dopiero w ostatnich latach swego panowania.

2. Po śmierci Mieszka II w chwili kryzysu państwa polskiego, książę czeski Brzetysław włączył Ślask do Czech (1038/39 r.). W kilkanaście lat później Kazimierz Odnowiciel odzyskał tę prowincję. Cesarz Henryk III, który uważał książat Polski I Czech za swych wasali, rozsądził spór na rzecz Polski.

3. Na mocy statusu sukcesyjnego Bolesława Krzywoustego Śląsk przypadł jego najstarszemu synowi Władysławowi. Był on równocześnie seniorem dynastii i księciem princepsem. W 1146 r. Władysław został zmuszony do opuszczenia Polski, zyskując miano Wygnańca. Jednak po interwencji cesarza Fryderyka Barbarossy nowy polski książę zwierzchni, Bolesław Kędzierzawy, zwrócił Śląsk synom Władysława: Bolesławowi Wysokiemu i Mieszkowi Plątonogiemu. Władysław Wysoki był protoplastą książąt dolnośląskich (Wrocław, Legnica, Głogów), a Mieszko górnośląskich (Bytom, Opole, Cieszyn, Oświęcim).

4. Nauka niemiecka uważa że Śląsk stał się lennem królów niemieckich już w 1146 r. gdy Władysław Wygnaniec rozpoczął zabiegi na cesarskim dworze o przywrócenie mu panowania w Polsce (za cenę złożenia hołdu cesarzowi). Nie jest to pogląd słuszny. W XII wieku Śląsk był lennem cesarskim w takim samym zakresie, jak cała Polska.

5. W latach 1201-1238 syn Bolesława Wysokiego, Henryk Brodaty, władał nie tylko rozległym jeszcze wtedy Księstwem Wrocławskim, ale sprawował także zwierzchnictwo nad resztą Śląska i nad Małopolską. Dbał o rozwój gospodarczy swojej dzielnicy. Ułatwiał zakładanie nowych wsi i miast, sprowadzając licznych osadników Z Niemiec. Za jego rządów Śląsk stał się najzamożniejszą oraz najlepiej zurbanizowaną i zaludnioną dzielnicą Polski. Jedni historycy go chwalą za troskę o cywilizacyjny rozwój starego księstwa, inni oskarżają o zapoczątkowanie procesu germanizowania Śląska (choć jest to oskarżenie z narodowościowego punktu widzenia, nieznanego w XIII wieku)

Za panowania Henryka Brodatego, Henryka Pobożnego, monarchia Henryków śląskich obejmowała znaczą część ziem polskich i mogła stać się podstawą odbudowy zjednoczonego państwa. Niestety śmierć Henryka Pobożnego w bitwie pod Legnicą (1241 r.) spowodowała rozpad Śląska na liczne księstwa.

Co było dalej ?

Warto także wiedzieć:

Gdy na tronie odnowionego Królestwa Polskiego zasiadł Kazimierz Wielki, księstwa śląskie znalazły się w lennej zależności od króla Czech Jana Luksemburskiego. Porozumienie Kazimierza Wielkiego z Janem Luksemburskim, zawarte w Wyszehradzie w 1335 r., uznawało przynależność Śląska do korony czeskiej w zamian za rezygnację Jana z pretensji do tronu polskiego. W kilka naści lat później Kazimierz Wielki, zaangażowany w walkę o Ruś Halicką, zawarł z kolejnym przedstawicielem Luksemburgów Karolem IV pokój w Namysłowie w 1348 r., potwierdzający związek Ślaska z Czechami. Pamiętać warto, że ówczesne Czechy były jednym z krajów Rzeszy Niemieckiej, a Karol IV piastował godność nie tylko Króla Czech, ale także króla niemieckiego i cesarza. Odpadnięcie Śląska na rzecz Czech oznaczało jego włączenie do Niemiec.

W 1526 r. Królestwo Czeskie wraz ze śląskiem przypadło Habsburgom (arcyksiążętom Austrii, Królom niemieckim i cesarzom)

W XVII wieku księstwa śląskie przeszły pod bezpośrednie panowanie monarchów z Wiednia.

W 1740 r. Królestwo Pruskie odebrało Ślask Austrii (z wyjątkiem okolic Cieszyna)

Pod koniec XVIII wieku na Górny Śląsk wkroczyła rewolucja przemysłowa. Rejon Katowic stał się jednym z największych okręgów przemysłowych Eyropy.

W połowie XIX wieku na Górnym Śląsku zaznaczyło się polskie odrodzenie narodowe (biblioteki, gazety książki, zwiększenie szeregów polskiej inteligencji)

W 1919 r. niestety Czesi zbrojnie zajęli część Śląska Cieszyńskiego zamieszkałą przez ludność Polską. Krzywdzący Polskę podział Śląska Cieszyńskiego bardzo negatywnie wpłynął na stosunki Polskie z Czechosłowacją w okresie między wojennym

W 1921 r. część Górnego Śląska z Katowicami Wróciła do Polski po trzech powstaniach zbrojnych i plebiscycie przeprowadzonym na mocy traktatu wersalskiego.

We wrześniu 1939 r. polski Śląsk został włączony do III Rzeszy.

W 1945 r. w 600 lat po zawarciu pokoju w Namysłowie, cały Śląsk znów znalazł się w granicach Polski.

Baldwin

Okres dominacji Henryków śląskich (1227-1241)

Droga, jaka wiodła Henryka Brodatego do zdobycia przewagi w Polsce, była długa i wyboista. Wstępując w 1201 r. na tron śląski otrzymał w spadku państwo rządzone na modłę wczesnopiastowską, tj. decydującą pozycją księcia traktującego swoje władztwo jako własność. Bardzo szybko przekonał się Henryk, że w jego ojcowiźnie pojawił się silny opór możnowładztwa dążącego do osłabienia znaczenia księcia i zdobycia wpływów na rządy.
Z początkiem XIII w. zjawisko to występuje we wszystkich dzielnicach Polski. Możni reprezentowani przez kilkadziesiąt rodów praktycznie zmonopolizowali najważniejsze urzędy w dzielnicach wojewodów dowodzących wojskiem, skarbników lub na Śląsku komorników zarządzających skarbem, cześników dbających o stół książęcy czy łowczych. W „terenie" w rękach możnych znajdowała się władza wykonawcza książąt - kasztelanie (na Śląsku ok. 20). Majątki rodowe powiększały się stale o nadania książęce oraz o dzierżawione z racji sprawowanych urzędów przejmowane włości. Nie należy rozumieć, że tworzyły się już wówczas lartyfundia możnowładcze, posiadłości rodowe rozrzucone były często po całym kraju umożliwiając tym samym większą samodzielność możnych szukających często u sąsiednich książąt poparcia w walce z „własnym" władcą. Pozostałe grupy ludności (szeregowi rycerze oraz wszelkie kategorie chłopów) nie miały możliwości realnego oddziaływania na politykę księcia. Ich rola w państwie ograniczała się
przede wszystkim do obowiązków militarnych (szeregowi wojowie) lub w wypadku chłopów do najrozmaitszych obciążeń na rzecz księcia i jego urzędników (dań, płacone od gospodarstwa podworowe-poradlne podymne, podatek od wypasania świń - narzaz, ciężary komunikacyjne i wojskowe). Książę uzyskiwał ponadto dochody z mennicy, kopalin, ceł i opłat targowych. Wbrew trwającym już od stulecia reformom wewnętrznym w Kościele, książęta piastowscy nie chcieli się pogodzić z dążeniami emancypacyjnymi duchowieństwa polskiego.

Co bardziej energiczni władcy, jak Mieszko Stary, dążyli do utrzymania pozycji księcia w swojej dzielnicy, a także do przywrócenia tradycyjnego modelu państwa w całej Polsce. Te przeciwstawne tendencje doprowadziły do zdecydowanego zwycięstwa możnych w Małopolsce. Nawet autokratyczny Mieszko Stary zmuszony był uznać faktycznąelekcyjność tronu krakowskiego. Na Śląsku Henryk Brodaty i jego następca Henryk Pobożny natrafili na te same problemy. Jak się wydaje, jedyną drogą wiodącą do osłabienia możnych wewnątrz własnego dziedzictwa oraz przynoszącąprzy tym istotny wzrost dochodów była kolonizacja. Pierwsze wzmianki o akcji kolonizacyjnej pochodzą z czasów Bolesława Wysokiego z okolic Legnicy, gdzie istniały „nowe wsie". Najprawdopodobniej założono je wykorzystując polskich chłopów osiedlanych na prawie „wolnych gości". „Wolny gość" był osobiście wolny i mógł opuścić osadę, nie posiadał jednak ziemi. Wobec pozostałych kategorii ludności „goście" wyróżniali się stałymi, określonymi opłatami na rzecz księcia i kościoła, co w efekcie prowadziło do intensywniejszej gospodarki (nadwyżki zbiorów zachowywali dla siebie) oraz regularnych wpływów do skarbu władcy. Ta forma kolonizacji, zwłaszcza pustek, przynosiła więc wymierne korzyści obu stronom. Książę również stosował inny znany poprzednio sposób zagospodarowywania pustek - nadawał je prostym wojom - „rycerzykom" i w zamian za służbę wojskową uzyskiwał wzmocnienie obrony zawsze niespokojnego pogranicza.
Miarą osiągnięć Bolesława była fundacja klasztoru w Lubiążu oraz zapoczątkowanie osadnictwa górniczego w okolicach „Złotej Góry" Złotoryi. Prawdziwa erupcja osadnictwa nastąpiła dopiero za panowania Henryka Brodatego.

Działalność kolonizatorska Henryka Brodatego rozpoczęła się niemal z chwilą objęcia przez niego władzy. 22 listopada 1202 r. papież Innocenty III wydał bullę protekcyjną dla klasztoru ufundowanego przez księcia w Trzebnicy. Wydaje się, że zasady, na których zorganizowano gospodarkę klasztoru, stały się wzorem dla późniejszych decyzji księcia. Cysterki trzebnickie uzyskały prawo do osiedlania „wolnych gości", niemniej podstawową masę chłopów stanowili dawni mieszkańcy przekazanych klasztorowi wsi. Wbrew jednak tradycyjnym obciążeniom zarówno tak chłopów służebnych zobowiązanych do ściśle określonych obowiązków (piekarzy, kucharzy, łagiewników, szewców, sokolników itp.), jak i pozostałych kategorii ludności chłopskiej obarczeni zostali jedynie stosunkowo niewielkim czynszem oraz sześciotygodniową pańszczyzną. Wiele doświadczeń uzyskał także Henryk wytyczając granice (dokonując „ujazdu") ojcowej fundacji w Lubiążu. Klasztor został obdarzony nowymi przywilejami, a szczególną troską książęcą cieszyli się zamieszkali w dobrach lubiąskich Niemcy. Książę zwolnił ich spod jurysdykcji swoich urzędników, sądzeni mieli być przez wyznaczonego spośród nich urzędnika. Przypuszczalnie ten model organizacji osad niemieckich zastosował Henryk przy tworzeniu nowych kompleksów osadniczych. Książę zdawał sobie sprawę, że musi zastosować w praktyce zasady wypracowane podczas rozwoju osadnictwa w Niemczech. Proponowane przez niego warunki nie mogły być wszakże gorsze od znanych potencjalnym osadnikom. Stąd wyznaczani przez niego sołtysi odpowiedzialni byli za sądownictwo w organizowanych wsiach i miastach. Istnienie sołtysów gmin niemieckich osadników z jednej strony gwarantowało swobody ściąganym kolonistom, z drugiej zaś stanowili oni enklawę w systemie władzy kasztelanów, co paradoksalnie wzmacniało pozycję księcia wobec możnych. Nic więc dziwnego, że bardzo silnie podkreślano odrębność gmin niemieckich od osad polskich. Nie oznacza to, że książę tracił na nadawaniu praw niemieckim gościom. Nadal liczył na stałe dochody z handlu i rzemiosła oraz czynszów. Było to źródło zysków i instrument polityki wewnętrznej, z której książę nie zamierzał rezygnować. Zrozumiałe więc stały się pierwsze konflikty pomiędzy Henrykiem i niektórymi gminami, zwłaszcza Niemcami wrocławskimi. Nauczony tym doświadczeniem Henryk przeniósł „wzorcowy" ośrodek prawa niemieckiego do Środy Śląskiej, miasta być może bardziej podporządkowanego księciu niż Wrocław.

Mapa kompleksów osadniczych „zaprojektowanych" przez Henryka wskazuje na pragnienie zasiedlania terenów puszczy łużycko-śląskiej oraz obszarów Przedgórza Sudeckiego. W pierwszym z nich ośrodkami miejskimi stały się Lwówek Śląski, Złotoryja oraz na północnych rubieżach Krosno. Na przedpolu Sudetów centra miejskie miały stanowić Szczawno i Pilawa. Rzeczywistość zmodyfikowała nieco plany księcia. Zamiast Szczawna rolę lokalnego centrum przejęły Świebodzice, natomiast Piławę zdystansował Dzierżoniów. Na żyznych glebach Równiny Wrocławskiej szybko rozwijało się osadnictwo wokół Środy i Oławy. Uzupełnieniem akcji książęcej była działalność osadnicza biskupów wrocławskich na pograniczu śląsko-czeskim w rejonie Głuchołazów. Powstałe w ten sposób kompleksy gospodarcze uzupełniane były siecią nadań dla kościoła, zakonów rycerskich, przede wszystkim templariuszy, zasiedlających głównie bezludne północno-zachodnie kresy Śląska oraz rycerzy. Dzięki temu obok tradycyjnej gospodarki książęcej pojawiły się nowe dynamicznie rozwijające się ośrodki.

Reorganizacja dóbr doprowadziła kilkanaście lat później do konfliktu z biskupami wrocławskimi niezadowolonymi z ryczałtowego (po wymłóceniu) płacenia przez osadników dziesięciny. Spory te ze szczególną mocą ujawniły się w latach 1216 i 1227. Przywiązany do jedynowładczej tradycji książę wykorzystywał swoje wpływy w kurii papieskiej, by z tych konfliktów wyjść obronną ręką. Udało mu się to w pełni w 1216 r. zatrzymując uprzywilejowanie w sposobie płacenia dziesięciny przez osadników niemieckich. W 1227 r. musiał jednak w wielu punktach ustąpić biskupowi wrocławskiemu.

Aktywność Bolesława Wysokiego, Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego doprowadziła do znacznego wyprzedzenia przez Śląsk pozostałych ziem polskich. Umożliwiło to stworzenie podstaw ekonomicznych i społecznych pod energiczną polityką wobec innych książąt polskich.

Wydarzenia, jakich Henryk był świadkiem, utwierdziły go w przekonaniu, że w podporządkowanych jemu dzielnicach nie sposób rządzić wbrew stanowisku możnych. Wypracował więc specyficzny tryb sprawowania tam władzy. Przypomnijmy, po śmierci Laskonogiego Henryk objął rządy w Krakowie na podstawie porozumienia z lokalnymi możnowładcami. Podobnie postąpił w księstwie opolsko-raciborskim. Po śmierci Kazimierza Mieszkowica (1229) stał się opiekunem jego małoletnich następców Mieszka i Władysława.

Wydaje się, że Henryk zdawał sobie sprawę z potęgi miejscowego możnowładztwa. Dlatego starał się, o ile to było możliwe, przenosić młodych dziedziców do innych dzielnic, a rządy powierzać „namiestnikom". W Małopolsce byli to wojewodowie, w Wielkopolsce od 1234 r. faktycznym rządcą dzielnicy stał się jego dorosły syn Henryk Pobożny.

W przeciwieństwie do innych potomków piastowskich władców stosunki pomiędzy obydwoma Henrykami były niemal idylliczne. Syn nie tylko nie spiskował przeciw ojcu, lecz ściśle z nim współpracował. Od 1224 r. był faktycznym współrządzącym, posiadając własną kancelarię. Rządząc w części Wielkopolski Henryk Pobożny używał tytułu „księcia Polski", tj. Wielkopolski, przy pełnej aprobacie ojca.

Siła władzy Henryków na podporządkowanych ziemiach budzi od lat poważne wątpliwości. Znawcy zagadnienia podkreślają fakt oparcia się obu śląskich książąt na rodach możnowładczych. Stanowiło to piętę Achillesową „imperium" Henryków. Wobec istnienia pretendentów do poszczególnych księstw i jednocześnie niechęci obu śląskich władców do drastycznego („gangsterskiego") rozwiązania problemu konkurencji, ich realne władanie zależało od przyzwolenia miejscowych możnych. Podkreślany od dawna w literaturze polskiej brak silniejszych więzi ekonomicznych pomiędzy poszczególnymi częściami monarchii tworzył niekorzystne warunki do zjednoczenia państwa polskiego w pierwszej
połowie XIII w.

Powszechnie sądzi się, że po śmierci Henryka Brodatego (19 III 1238) nastąpił rozkład władztwa śląskiego. O przekazanie rządów upomnieli się bowiem następcy zarówno Kazimierza Sprawiedliwego, jak i Leszka Białego. Henryk Pobożny zmuszony został do zaakceptowania samodzielnych rządów Mikołaja II w Opolu i Raciborzu oraz usamodzielnienia się Bolesława Wstydliwego na ziemi sandomierskiej. Pomimo tych strat, Henryk pozostał najpotężniejszym księciem polskim, nazywanym „najgłówniejszym księciem Polski". Wobec tej opozycji jedyną drogą do akceptacji przewagi panów Wrocławia, Legnicy i Głogowa mogła być tylko korona królewska. Henryk Brodaty wystąpił z taką inicjatywą lecz śmierć jego syna na polach pod Legnicą pokrzyżowała te zamiary.

Baldwin

Mazowsze

Kraina historyczna Polski, dawna dzielnica podczas średniowiecznego rozbicia Polski, która wraz z Kujawami i Podlasiem obejmuje następujące województwa współczesnej Polski: mazowieckie, podlaskie (bez Suwalszczyzny), południowo-wschodnią część kujawsko – pomorskiego, wschodnią część łódzkiego oraz północną część lubelskiego. Z województwa mazowieckiego należałoby wyłączyć region położony na południe od Pilicy (Radom), gdyż zawsze należał do Małopolski.

Mazowsze pokrywa się niziną mazowiecką, jako krainą geograficzną (Podlasie zaś pokrywa się niziną Podlaską). Głównymi rzekami Mazowsza – Podlasia są: Wisła w środkowym biegu oraz Narew i dolny Bug (wspólnie uchodzące do Wisły).

Ważniejsze wydarzenia historyczne, także te przed i po interesującym nas datowaniu:

1. Mazowsze było obszarem plemienia Mazowszan. Mieszko I włączył je do państwa polskiego na początku swych rządów.

2. W chwili kryzysu państwa piastowskiego w latach 1031-1039 Mazowsze znalazło się pod władzą miejscowego możnowładcy Pana Miecława (tudzież Masława). Bunt pogański i ludowy nie osiągnął w tym rejonie rozmiarów jak w Wielkopolsce.
W 1047 roku Kazimierz Odnowiciel przy pomocy posiłków ruskich pokonał Miecława (wspieranego z kolei przez Prusów i Pomorzan) i ponownie włączył Mazowsze do państwa polskiego.

3. W 1075 r. ustanowiono biskupstwo w Płocku. Władysław Herman, Następca Bolesława Śmiałego, ojciec Bolesława Krzywoustego (polski książę w latach 1079- 1102) rezydował w Płocku który awansował do roli jednego z głównych grodów Polski.

4. Na mocy statusu Bolesława Krzywoustego z 1138 r. władzę na Mazowszu objął Bolesław Kędzierzawy. W 1146 r. wyniesiono go także do godności księcia princepsa. Mazowsze pozostało więc zjednoczone z dzielnicą senioralną (Ziemia Krakowsko Sandomierska, takżę Ziemia Sieradzko – Łęczycka), Te terytoria obejmowały całą wschodnią Polskę. Pod koniec XII wieku na obszarze tym władał Kazimierz Sprawiedliwy.

Po śmierci Kazimierza w 1194 r. dziedzictwo podzielili jego dwaj synowie: Małopolskę objął Leszek Biały, a Mazowsze z Kujawami Konrad, zwany później Mazowieckim.

5. Konrad Mazowiecki w 1226 roku zaprosił do swego księstwa Zakon Krzyżacki i nadał mu Ziemię Chełmińską. Do końca XIII wieku Krzyżacy opanowali kraj Prusów. Skończyły się uciążliwe, rabunkowe najazdy pruskie, a pojawiło się zagrożenie przez potężne, świetnie zorganizowane państwo zakonne.

6. Synowie Konrada Mazowieckiego podzieli księstwo ojca: Kazimierz objął Kujawy, a Ziemowit objął właściwe Mazowsze. W tym momencie drogi Kujaw i Mazowsza rozeszły się. Z kujawskiej linii Piastów wywodzili się Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki.

7. W XIII w., w okresie bardzo dynamicznego rozwoju ekonomicznego ziem polskich , Mazowsze pozostało z tyłu za Śląskiem, Wielkopolską i Małopolską.

--

Baldwin

Pomorze

Kraina historyczna Polski, którą dzielimy na Pomorze Wschodnie (Nadwiślańskie, Gdańskie) i Pomorze Zachodnie (Nadodrzańskie, Szczecińskie). Pomorze wschodnie pokrywa się obszarem województwa pomorskiego, bez jego zachodniej części. Pomorze Zachodnie obejmuje, zgodnie z nazwą, terytorium województwa zachodniopomorskiego oraz region Słupska z województwa pomorskiego.

Na Pomorzu wyróżniamy następujące krainy geograficzne: Pojezierze Pomorskie i wybrzeże Bałtyku zwane Pobrzeżem Słowińskim. Głównymi rzekami Pomorza są: dolny bieg Wisły, ograniczający tę krainę od wschodu, dolny bieg Odry oraz Noteć, wyznaczając zachodnią i południową rubież regionu.

Ważniejsze wydarzenia historyczne związane z Pomorzem najbardziej nas interesujące:

1. Mieszko I opanował całe Pomorze do 970 r. Potocznie zalicza się Pomorzan do plemion polskich, które zjednoczone u schyłku X w. stanowiły etniczną podstawę narodu polskiego. Jest to pojęcie bardzo uproszczone. Pomorzanie, pod względem języka, obyczajów i gospodarki wieli więcej wspólnego z Wieletami i Obodrzycami, zamieszkałymi między dolną Odrą i ujściem Łaby, niż z Polanami i Mazowszanami (nie mówiąc już o odleglejszych Wiślanach i Ślężanach).

2. Bolesław Chrobry starał się umocnić chrystianizację tych ziem tworząc w 1000 r. biskupstwo w Kołobrzegu. Jednak zaangażowanie Polski w długotrwałą wojnę z cesarstwem spowodowało usamodzielnienie się Pomorza Zachodniego i jego powrót do pogaństwa.

Pomorze Wschodnie pozostawało pod zwierzchnictwem władców polskich, pomimo chwilowych okresów niezależności, jak w latach kryzysu Polski zapoczątkowano pod koniec rządów Mieszka II. Także Władysław Herman stracił kontrolę nad ujściem Wisły.

3. Bolesław Krzywousty wkrótce po odparciu najazdu niemieckiego w 1109 r. przywrócił polskie panowanie nad Pomorzem Wschodnim, po czym podjął starania o rozciągnięcie swego zwierzchnictwa nad Pomorzem Zachodnim. Przy pomocy polskiej książę zachodniopomorski Warcisław I zjednoczył całe Pomorze Zachodnie. W 1122 r. uznał lenną zwierzchność Krzywoustego. Wkrótce na Pomorzu Zachodnim zaczęła się wielka akcja misyjna, którą kierował Otto z Bambergi, uwieńczona w 1128 r. utworzeniem stałej organizacji kościelnej. Biskupstwo dla Pomorza Zachodniego ponownie utworzono w 1140 r. w Wolinie (ok. 1175 r. przeniesiono je do Kamienia).

Ówczesne Księstwo Pomorskie sięgało od Słupska na wschodzie do Rostocku na zachodzie (ów zachodni region jest określany we współczesnych Niemczech mianem Vorpommern, co oznacza Pomorze Przednie lub „Przedpomorze”). Najważniejsze miasta niemieckie tego regionu: Rostock, Stralsund i Greifswald znane były wtedy jako Roztoka, Strzałów i Gryfia.

Podporządkowanie Księstwa Pomorskiego Polsce spowodowało napięcie między Polską a Niemcami. Cesarze niemieccy uznawali ten obszar za swoją strefę wpływów. Bolesław Krzywousty złożył w 1135 r. hołd cesarzowi Lotarowi. Historycy do dziś spierają się o to, czy zwierzchność cesarska miała dotyczyć wyłącznie Księstwa Pomorskiego, czy całej Polski.

4. Bolesław Krzywousty zostawił Polskę mocno osadzoną nad Bałtykiem, ale już w czasie wojny domowej Władysława Wygnańca z młodszymi braćmi (1146 r.) Księstwo Pomorskie uniezależniło się od Polski (nie powróciło jednak do pogaństwa). W 1181 r. książę szczeciński Bogusław I uznał się za lennika cesarza Fryderyka Barbarossy. Od tego czasu Pomorze Zachodnie pozostawało w granicach Niemiec.

Księstwo nadal zachowało dużą swobodę polityczną, gdyż w XIII w. władza cesarska uległa osłabieniu, a państwo niemieckie rozpadowi na księstwa, marchie, samodzielne posiadłości kościelne i wolne miasta. W XIII i XIV wieku o wpływy na Pomorzu Zachodnim walczyły Dania i Hanza (związek miast położonych nad Bałtykiem i Morzem Północnym). W tym samym czasie na Pomorzu osiedlało się bardzo dużo osadników niemieckich. Sprzyjało to rozwojowi ekonomicznemu, ale też prowadziło do germanizacji.

5. Pomorze Wschodnie miało dynastię rodzimych książąt, ale formalnie podlegało zwierzchnictwu książąt seniorów całej Polski. Ostatnim księciem polskim, który usiłował tę zwierzchność egzekwować był Leszek Biały. Po jego śmierci w 1227 r. Pomorze Wschodnie całkowicie się uniezależniło. Jednak w odróżnieniu od Pomorza Zachodniego, które integrowało się z Niemcami, Pomorze Wschodnie utrzymało ekonomiczne i kulturowe więzi z Polską.

Uzupełniająco kilka faktów z późniejszego okresu:

Gdy w 1294 r. zmarł Mściwój II, ostatni z książąt wschodniopomorskich, rządy w Gdańsku objął książę Wielkopolski Przemysł II. Po koronacji Przemysła na króla polskiego (1295 r.) mogło się zdawać, że wschodnia część Pomorza na dobre weszła w skład odnowionego Królestwa Polskiego.

Niestety po rychłej śmierci Przemysła II Pomorze stało się obiektem agresji ze strony Brandenburczyków. W 1308 r. zaatakowali oni Gdańsk. Nominalnie Pomorzem władał wtedy Władysław Łokietek, nie mógł jednak wtedy ruszyć Gdańskowi na pomoc, gdyż sam miał kłopoty w Krakowie z buntującym się niemieckim mieszczaństwem. Poprosił o pomoc Krzyżaków, którzy wygnali Brandenburczyków, ale sami zajęli Pomorze Wschodnie, i w 1309 r. włączyli je do swego państwa (zwanego potocznie Prusami).

Kazimierz Wielki w 1343 r. zawarł pokój z Krzyżakami, no mocy którego zachował nominalny tytuł „pana Pomorza”, ale samą prowincję oddał zakonnikom jako „wieczystą jałmużnę”. Krzyżacy przyczynili się do rozwoju cywilizacyjnego Pomorza Wschodniego: sprowadzali osadników, zakładali miasta. To za ich rządów Gdańsk stał się znaczącym ośrodkiem miejskim i zaczął tak dalece dominować nad całym regionem, że w XV w. lepiej nazywać go Pomorzem Gdańskim.

Zwycięstwo grunwaldzkie (1410 r.) nie przywróciło Pomorza Gdańskiego Polsce, ale podważyło autorytet Zakonu. W 1440 r. powstał Związek Pruski, związek szlachty i mieszczan niechętnych panowaniu krzyżackiemu. W 1454 r., na prośbę tego Związku, Kazimierz Jagiellończyk włączył obszar państwa krzyżackiego do Królestwa Polskiego. Po trzynastu latach wojny Pomorze Gdańskie (niegdyś nadaną ziemię przez Konrada Mazowieckiego Zakonowi w 1226 r.) przeszło pod bezpośrednie władanie polskiego króla. Stąd nowa nazwa tej prowincji: Prusy Królewskie.

Baldwin

Wielkopolska

Kraina historyczna Polski obejmująca województwa: wielkopolskie, lubelskie, południowo-zachodnią część kujawsko-pomorskiego oraz większości łódzkiego. W Wielkopolsce wyróżniamy następujące krainy geograficzne: w części południowej Nizinę Wielkopolską, w północnej Pojezierze Wielkopolskie. Główną rzeką jest Warta.

1. W X w. było to terytorium Polan. Wielkopolska jest więc kolebką państwa polskiego.
W X w. głównym grodem Wielkopolski w miejsce Gniezna stał się Poznań. Gniezno od 1000 r. było tylko siedzibą arcybiskupa dla ziem polskich.

2. W latach 1031-1039 (końcowa część panowania Mieszka II i okres anarchii między śmiercią tegoż księcia i objęciem rządów przez Kazimierza Odnowiciela) Wielkopolskę ogarnął bunt ludowy o charakterze pogańskim i antyfeudalnym (przeciw narzucaniu nowej religii i obciążeniom na rzecz państwa, Kościoła i możnych). Wielkopolska dodatkowo została zniszczona przez najazd Czechów. Po tym kryzysie centrum państwa polskiego przesunęło się do Małopolski.

3. Na mocy statusu sukcesyjnego Bolesława Krzywoustego Wielkopolskę podzielono na Księstwo Poznańskie (uległo później dalszym podziałom) oraz Ziemię Sieradzko-Łęczycką, włączoną do dzielnicy senioralnej. Księciem poznańskim został Mieszko Stary (lata 1174-1177; książę senior zmarł w 1202 r.). Jego syn Władysław Laskonogi (zmarł w 1231 r.) w początkach XIII w. pretendował bez większego powodzenia do tronu krakowskiego, a tym samym godność księcia seniora (princepsa) całej Polski. Ostatni z tej linii Przemysł II koronował się w 1295 r. na króla Polski, ale zmarł w następnym roku (zamordowany przez skrytobójców).

4. Po śmierci Przemysła II Wielkopolskę opanował Władysław Łokietek, ale w 1300 r. król czeski Wacław II wygnał go i w tym samym roku koronował się na króla Polski (wzorem wszystkich poprzednich polskich królów koronacji dokonał w Gnieźnie).

Uzupełniająco:

5. W 1314 r. Wielkopolskę ponownie zajął Władysław Łokietek i w 1320 r. koronował się na króla (ale już w Krakowie; Gniezno i Poznań straciły status miejsc koronacji i pochówku polskich monarchów).

6. Za panowania Kazimierza Wielkiego główny wpływ na politykę Polski Wywierali wielmoże małopolscy, zwani panami krakowskimi. Dążyli do ekspansji na Ruś Halicką i gotowi byli zawrzeć kompromis z Krzyżakami w sprawach pomorskich. Nie podobała się także Wielkopolanom centralistyczna polityka króla, podporządkowująca wszystkie prowincje Polski koronie. Król stłumił opozycję (skazanie na śmierć byłego starosty poznańskiego Maćka Borkowica).

7. Za Andegawenów Wielkopolanie popierali dążenia Piastów mazowieckich do korony polskiej Panowie krakowscy utrzymali jednak ster rządów w państwie.

8. Dopiero u schyłku średniowiecza Walka z Zakonem Krzyżackim (Grunwald, wojna trzynastoletnia) zbliżyła Wielkopolskę do głównego nurtu polskiej polityki. Kazimierz Jagiellończyk odsunął panów krakowskich od kierowania państwem i nawiązał bliższą współpracę z Wielkopolanami.