www.bractworycerskiechzo.fora.pl

Baldwin

W średniowieczu łacina była językiem chrześcijan, a religia w tamtych czasach odgrywała bardzo ważną rolę.

Każdy wykształcony człowiek musiał potrafić pisać, modlić się, znać podstawy po łacinie, w którym to języku były pisane kroniki, i w którym odbywały się msze święte.

Język łaciński rozprzestrzenił się wraz z podbojami Imperium Romanum. Oprócz samej Italii, gdzie pierwotnie konkurował z licznymi narzeczami, opanował basen Morza Śródziemnego (Hiszpanię, Ilirię, Afrykę Płn., Galię), następnie również Germanię, prowincje naddunajskie i alpejskie. Początkowo stanowił mowę zdobywców (wojska i administracji), z czasem stał się również językiem ludu, wypierając ich dotychczasową mowę. W ten sposób w czasach schyłku imperium łacina stanowiła język ludowy mieszkańców Italii, Galii, Hiszpanii, Grecji, wysp śródziemnomorskich oraz Afryki Płn. Z kolei w Germanii i Brytanii posługiowano się nim jako językiem literackim i oficjalnym. Inaczej było w części wschodniej Cesarstwa, gdzie łacina przegrała konkurencję z językiem greckim. Upadek więzi z Rzymem (IV-V w.) sprawił, iż łacina w dawnych prowincjach stawała się z czasem językiem niezrozumiałym dla sąsiadów. W ten sposób zaczęły się rodzić języki romańskie. Dzięki Kościołowi nie zginęła ona jednak do końca, gdyż uczynił iż bowiem swoim językiem oficjalnym. Tak więc na pojęcie genezy łaciny średniowiecznej składają się trzy podstawowe elementy:

1. łacina ludowa (codzienna);
2. łacina kościelna;
3. łacina szkolarska (z dużym wpływem literatur klasycznej).

Łacina ludowa wywodzi się wprost od języka codziennego, którym komunikowano się w Cesarstwie w momencie jego upadku. Język ten rozwijał się w warunkach narastającego procesu zmniejszania się roli literatury klasycznej, a tym samym utraty poprawności stosowanych słów i form gramatycznych. Również autorzy, którzy posiadali jeszcze pewne poczucie klasycznej poprawności, nie wzbraniali się w swoich utworach stosować pospolitych wyrażeń. Gwarantowało im to bowiem odpowiedni poziom zrozumienia treści. Tak więc od V-VI w. powstał język, który w zakresie ortografii, form gramatycznych, składni i wcześniejszych reguł szkolnych bardzo odbiegał od klasycznej poprawności, przez co zerwał resztki więzów łączących go z łaciną literacką. Ostateczny rozdział łaciny ludowej od literackiej nastąpił w okresie renasansu karolińskiego. Była to mowa warstw średnich upowszechniona po całym Imperium Romanum przez wojsko i administrację. W sytuacji braku kontaktów z upadłym cesarstwem na jej gruncie wyrosły odrębne języki (rumuński w Dacji, włoski w Italii, retoromański we wschodnich Alpach, francuski i prowansalski w Galii, kataloński po obu stronach Pirenejów, hiszpański i portugalski na Półwyspie Iberyjskim. ródłem naszej wiedzy o łacinie ludowej (Vulgarlatein) są między innymi nieklasyczne formy w inskrypcjach, teksty pisane przez warstwy mniej wykształcone oraz formy romańskie zaczerpnięte właśnie z tej łaciny.

Łacina kościelna wywodzi się od póĽnego języka literackiego Imperium Romanum. Jest wprawdzie jego kontynuacją, ale pod silnym wpływem języka Ojców Kościoła (Tertuliana, Hieronima, Augustyna), łaciny przetłumaczonej Biblii (Wulgata), a poprzez to pod działaniem greki i hebrajskiego. Stąd między innymi obecność w łacinie takich słów, jak anathema, baptizare, butina, diaconus, polis. Tego rodzaju Ľródła łaciny kościelnej narzuciły jej słownictwo, składnię i charakter kościelno-liturgiczny. Była językiem oficjalnym Kościoła od czasów upadku Cesarstwa. Reforma Karola Wielkiego doprowadziła do jej pewnego oczyszczenia według kanonów antycznych. Następnie nastąpił rozwój tego języka także w krajach, gdzie brak było ewolucji łaciny ludowej w języki romańskie (w tym w Polsce).
Łacina szkolarska odnosiła się do znajomości i naśladownictwa łaciny klasycznej, co zapewniło jej poprawność klasyczną i możliwość spełniania roli uniwersalnego języka średniowiecznych kręgów intelektualnych. Dużą rolę w przekazaniu elementów łaciny klasycznej odegrał tzw. renesans karoliński, czerpiący wiedzę o antycznej łacinie z tradycji szkół retorycznych włoskich i zasobnych bibliotek iryjskich. W grę jednak wchodziła nie tyle treść dzieł literatury klasycznej co naśladownictwo form, nieraz tylko dające bardziej twórcze owoce (np. Vita Caroli Magni Einharda, który nawiązywał do biografii cesarskich Swetoniusza).

Elementy charakterystyczne łaciny średniowiecznej to:
a)ortografia;
b) morfologia;
c) słownictwo;
d) składnia (zaimki, stopniowanie, przyimki, partykuły, przypadki, tryby czasowników, czasy).

Utwory pisarzy średniowiecznych semantycznie różnią się często znacznie od siebie. U każdego bowiem z autorów możemy zauważyć różne wpływy, także językowe. Stąd też w wielu przypadkach każdy tekst wymaga indywidualnego traktowania przy translacji.

Wymowa i ortografia

Akcent w utworach średniowiecznych najczęściej jest poprawny, ponieważ autorzy wzorowali się na poezji klasycznej.

W ortografii po początkowych wahaniach (w okresie przejścia od epoki klasycznej do średniowiecznej) utrwaliła się reguła oparta na klasycznych wzorach przyjęta w okresie renesansu karolińskiego. W XI i XII stuleciu doszło jednak do porzucenia ae i oe na rzecz e. Nastąpił ponadto zanik h występującego jako przydech stąd pisownia hortus obok ortus. Używanie t i th, p, ph, f jest praktycznie dowolne. Występuje również wymiana e i i, u i o (np. mistus-maestus, monimentum-monumentum). Przy y należy pamiętać o jego podwójnym znaczeniu. Raz jako długie i, które powstało ze zdwojonego zwykłego i (aliis: alijs: alys) oraz jako greckiej litery i stosowanej w wyrazach uznawanych za greckie (ymago, Yerubyn). Wprowadzono nową literę W ze zrostu VV (ewangelista). W średniowieczu zaczęto stosować także -ci zamiast -ti (incarnatio-incarnacio).
Morfologia i słownictwo

Jedną z najistotniejszych cech łaciny średniowiecznej jest bogactwo słowotwórcze. Z jednej strony ponownie w języku znalazły się liczne archaizmy, z drugiej osobny dział tworzą wyrazy zaczerpnięte z języków narodowych. Spowodowało to konieczność określenia nowych instytucji i pojęć (w Polsce np. kmetho, granicies). Większość tych wyrazów utworzono z wykorzystaniem elementów języka łacińskiego (np. legista - prawnik prawa świeckiego, decretista - prawnik prawa kanonicznego). Do tworzenia rzeczowników używano bardzo często przyrostka -amen (conamen, narramen) oraz przedrostków: almi-, alti-, celsi-, cuncti-, docti-, dulci-, flammi-, multi-, splendi-. W przymiotnikach posługiwano się przyrostkami: -alis, -atus, -osus, -ivus. Zdarzało się, że przekraczano w zakresie słowotwórstwa granice zdrowego rozsądku (np. vester-vestrior-vestrissimus). W średniowieczu niektóre ze słów klasycznych uzyskały nowe znaczenie.

Podamy kilka przykładów:
advocatus - wójt
armarius - bibliotekarz, archiwista
breve - list, dokument
castrum – zamek, kasztel
consul - rajca
convertere - wstąpić do klasztoru
dux - książę
feria - dzień tygodnia
miles - rycerz
obsequium - danina
senatus et plebs - rada i gmina

Składnia

Zaimki
W średniowieczu nie rozróżniano ich odcieni (np. hic = is, idem = is). Zaimek wskazujący zastępują często przymiotniki takie jak: praesens, praedictus, praefatus, supranominatus, czy nawet memoratus. Zaimek dzierżawczy meus, tuus jest wypierany przez proprius.

Stopniowanie
Stopniowanie klasyczne zaciera stopniowo swoje znaczenie (np. senior to najstarszy).

Przyimki
Tutaj najczęściej występują rozbieżności z łaciną klasyczną. Podamy kilka przykładów:
- super(o) - dixit super fratres
- pro (dla) - pro redemptione hominum mortuus
- de jako ex - fiala de vino
- in - in regem accipere, in aestate
Przyimki infra i intra stosowane są zamiennie, np. est sita infra metas eiusdem regni.

Partykuły zamiarowe
Poza ut, quo, także quatenus(quatinus), qualiter. Zwiększyła się także liczba spójników. Poza et, ac i atque używano również: quin, quoque, etiam, nihilominus, pariterque, simul, necnon, necne, sed etc.
Pytajniki: si... an, numquidnam, utrum, ut quid (dlaczego?)

Tryby czasowników
W stosowaniu trybów zachowywano najczęściej zasady klasyczne. Spotkać można się też z odstępstwami od tych reguł. Szczególna niedbałość w stosowaniu właściwych trybów jest charakterystyczna dla łaciny średniowiecznej z terenu Polski i Niemiec.

Czasy
W czasach nie przestrzegano reguł klasycznych. Dowolność występuje szczególnie w użyciu perfectum i imperfectum. Plusquamperfectum stosowano jako zwykły czas opowiadający. Futurum I i II występują zamiennie.

Uwagi o metodzie tłumaczeń i słownikach do łaciny średniowiecznej

Tłumaczenia tekstów średniowiecznych powinny być poprzedzone wnikliwą analizą gramatyki łaciny średniowiecznej. W toku translacji tekstów łaciny średniowiecznej, z racji odstępstw od łaciny klasycznej, mniejsze znaczenie mają słowniki łaciny antycznej. Doskonale ilustruje to konstatacja wybitnego znawcy łaciny klasycznej i średniowiecznej w Polsce prof. M. Plezi, który stwierdził, że słowniki łaciny średniowiecznej zawierają około 45 % wyrazów nieznanych łacinie antycznej. Do tłumaczeń służą więc głównie słowniki łaciny średniowiecznej dla poszczególnych krajów. Ponadto zrozumienie tekstów łacińskich jest uzależnione nie tylko od znajomości wyrazów, ale również od sposobu ich użycia, zarówno składniowego, jak i semantycznego. Stąd największą rolę w przekładach tych tekstów odgrywają takie słowniki odpowiednich, wyżej wspomnianych części łaciny średniowiecznej, które obok niezbędnych wyjaśnień semantycznych podają przykłady odpowiednich zastosowań w Ľródłach średniowiecznych. Stąd wynika szczególne znaczenie takich słowników, które posiadają zestawienia różnych sposobów użycia w cytatach z autorów i zabytków epigraficznych, oczywiście wraz z przytoczeniem Ľródła. Dla studentów młodszych lat studiów niejednokrotnie wystarczą, występujące zresztą w większej liczbie, słowniki podręczne łaciny średniowiecznej, zwłaszcza iż swoistą trudnością dla nich, przy braku pogłębionej wiedzy gramatycznej, są poszukiwania form podstawowych odpowiednich wyrazów. Na etapie pisania prac magisterskich należałoby wykorzystywać bardziej wyspecjalizowane pomoce słownikowe, których wybór podajemy niżej.

Kluczem do poprawnych translacji jest niewątpliwie właściwe zrozumienie zastosowanych przez autorów Ľródeł słów. Ważne więc nie jest to co jest napisane, lecz to jak autor dzieła średniowiecznego rozumie użyty wyraz lub wyrażenie. Przykładem może być często używane przez Anonima Galla w jego kronice określenie traditor episcopus, co według niektórych badaczy miało oznaczać dowód na zdradę św. Stanisława, a w rzeczywistości w świetle najnowszych badań dotyczy osoby jedynie buntujacej się, występującej w opozycji. Dopiero analiza porównawcza użycia pewnego słowa (usus scribendi) pozwala nam odtworzyć prawdziwe znaczenie używanych słów. Można nawet ustalić pod wpływem jakich wcześniejszych prac był autor naszego, tłumaczonego dzieła. Dobre słowniki historyczne do języka łacińskiego przynoszą nam przykłady użycia słów na przestrzeni stuleci lub na określonym terytorium. Oddają przez to wielką pomoc studentom i badaczom, którzy pragną poznać słownictwo pisarzy średniowiecznych.

Polska

Szczególnie cenną pomocą jest Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce. Lexicon mediae et infimae Latinitatis Polonorum, pod red. J. Plezi (obecnie K. Weyssenhoff-Brożkowej), Wrocław, Kraków, Warszawa od 1953 r. Do 1997 r. ukazało się siedem tomów (58 zeszytów). Nie opracowano jednak jeszcze zeszytów dla ostatnich liter alfabetu (od primatiatus). Ten sam autor wydał Słownik łacińsko-polski, t. I-V, Warszawa 1959-1979.

Wartościową pomocą dla studentów w tłumaczeniu łaciny średniowiecznej jest od dawna Słownik kościelny, opracowany przez księdza Alojzego Jougana (wyd. I-III, Warszawa 1947-1957-1992). W założeniu jest to słownik podręczny, który obok haseł leksykalnych zawiera szereg terminów o charakterze encyklopedycznym bez podawania proweniencji. Ponadto warto wymienić słownik podręczny księdza Floriana Bobrowskiego, Słownik łacińsko-polski, Wilno 1905 (w 2 t.). Ostatnio został opublikowany Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków autorstwa Janusza Sondela (Kraków 1997). Ten, zawierający ponad 100 tys. haseł słownik, przydatny jest szczególnie do przekładów tekstów i terminów prawniczych zarówno z okresu antyku, jak i z wieków średnich. Do tłumaczeń dokumentów, rachunków, ksiąg sądowych, itp. szczególnie ważne są następujące pomoce:
1. Łabędzki H., Glosarz średniowiecznej łaciny górniczej w Polsce, Warszawa 1868;
2. Celichowski Z., Słowniczek łacińsko-polski wyrazów prawa magdeburskiego z wieku XV, Poznań 1875.
3. Dydyński T., Słownik łacińsko-polski do Ľródeł prawa rzymskiego, Warszawa 1883;
4. Łębiński W., Materyały do słownika łacińsko-polskiego średniowiecznej łaciny i starożytności polskich. I. Militaria, Rocz. PTPN, 16:1889, s. 45-668;
5. Wierzbowski T., Słowniczek łacińsko-polski, [w:] Vademecum, Warszawa 1908 i reprint;
6. Kotarski S., Słownik zlatynizowanych nazw miejscowości, Warszawa 1955;
7. Klein M., Podręczny słownik łaciński dla prawników, Warszawa 1956;
8. Słownik łacińsko-polski terminów teologiczno-moralnych, red. ks. St. Olejnik, Warszawa 1988;

Na koniec warto wymienić Mały słownik polsko-łaciński, opublikowany pod red. naukową Lidii Winniczuk, Warszawa 1997.

Anglia

Latham R. E., Revised Medieval Latin Word-list from British and Irish Sources, London 1965.
Latham R. E., Dictionary of Medieval Latin from British Sources, London 1975.

Czechy

Latinitatis medii aevi lexicon Bohemorum. Slovnik stredoveke Latiny v Ceskych Zemich, Prag 1978 (dotychczas 6 fasc.).

Francja

Charles Du Fresne Sieur Du Cange, Glossarium ad scriptores medie et infimae latinitatis, 3 vol., Paris 1678. Dzieła tego nie należy jednak rozpatrywać jako słownika narodowego, gdyż w pierwotnej swojej postaci był oparty w przeważającej mierze na słownictwie rzymskim. PóĽniej opublikowano, również w formie suplementów, kolejne wydania w oparciu o szerszy materiał językowy oraz w większej liczbie voluminów. Ostatnie (6) wydanie: Graz 1954-1955.

Hiszpania

Glossarium mediae Latinitatis Cataloniae. Voces latinas y romances documentadas en fuentes catalonas del año 800 al. 1100, Barcelona 1960.

Holandia

Niermeyer J.F., Mediae Latinitatis Lexicon Minus, Leiden 1954.
Fuchs J.W., Weijers O., Lexicon Latinitatis Nederlandicae Medii Aevi, Leiden 1977.

Jugosławia

Lexicon latinitatis medii aevii Iugoslaviae, t. 1-2, Zagreb 1969-79.

Niemcy

1. Diefenbach L., Glossarium latino-germanicum mediae et infimae latinitatis, Frankfurt/Main 1857; Nachdruck Darmstady 1968
1. Sleumer A., Kirchenlateinisches Wörterbuch, Limburg a. d. Lahn 1926.
2. Habel E., Mittellateinische Glossar, Paderborn 1931(1959).
3. Heinichen F. A., Lateinisch-deutsches Wörterbuch, Leipzig 1954.
4. Prinz O., Mittellateinisches Wörterbuch bis zum ausgehenden 13. Jahrhundert, Munich 1967.
5. Mittellateinisches Glossar, hrsg. E. Habel, F. Gröbel mit einer Einführung v. H.-D. Heimann, Padeborn 1989.

Skandynawia

1. Prinz O., Blatt F., Novum Glossarium Mediae Latinitatis ab anno DCCC usque ad annum MCC, Kopenhagen 1957 (nowoczesna wersja słownika Du Cange’a);
2. Hakamies R., Glossarium Latinitatis medii aevi Finlandicae, Academia Scientiarum Fennica, Documenta historica, Helsinki 1958.
3. Westerbergh U., Odelman E., Glossarium mediae Latinitatis Sueciae. Glossarium till Medeltitslatineti Sverige, Stockholm 1968.
4. Lexicon mediae latinitatis Danicae, Kopenhagen 1987.
Węgry

Bartal A., Glossarium mediae et infimae latinitatis regni Hungariae, Leipzig 1901 (repr. Hildesheim 1970).
Lexicon latinitatis medii aevi Hungariae (1987).

Włochy

Dla ustalenia cytatów z autorów starożytnych w tekstach średniowiecznych ważny jest A. Forcellini, V. de Vit, Totius latinitatis lexicon, Prati 1858-1881, t. I-VI lexicon, t. VII-X onomasticon.
Latinitatis italicae medii aevi inde ab a. 476 usque ad a. 1022, lexicon imperfectum, Turin 1970.
Sella P., Glossario latino-emiliano, Vatican 1937.
Sella P., Glossario latino-italiano, Vatican 1944.
Battisti C., Alessio G., Dizionario etimologico italiano, Florence 1950-57.

Słowniki elektroniczne

Wyżej wymienione cechy łaciny średniowiecznej, sprowadzające się między innymi do konieczności korzystania z różnorodnych słowników przy translacji i interpretacji tekstów skłaniają nas do zaprezentowania również istniejących już ich wersji elektronicznych. Jest to ogromne ułatwienie w tłumaczeniach, jak również w pracach edycyjnych w warunkach trudności z dostępem do tradycyjnych edycji. Mamy tu jednak jeszcze niewątpliwie z sytuacją początkową. Szereg projektów ma niestety postać pewnych eksperymentów, projektów niepełnych, albo mamy jeszcze do czynienia ze słownikami, które się dopiero ukażą w tej wersji, gdyż są dopiero zapowiadane.

Ważniejsze opracowania

Devoto G., Geschichte der Sprache Roms, Heidelberg 1968.
Gieysztor A., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 1948, s. 250-298.
Gładysz B., O studium łacińskiej filologii średniowiecznej w Polsce, potrzeby i zadania, [w:] Munera Pfilologica, L. Ćwikliński, Poznań 1936;
Grandgent C.H., An Introduction to Vulgar Latin, Boston 1908.
Lehmann P., Vom Mittelalter und von der lateinischen Philologie des Mittelalters, München 1914.
Liman K., Mittellateinische Studien in Polen 1945-1979, Mittellateinisches Jahrbuch. Internationale Zeitschrift für Mediävistik, Bd. 19(1984), S. 1-36, Bd. 20(1985), S. 1-48.
Maleczyński K., Wpływy obce na dokument polski w XII wieku, Kwartalnik Historyczny, 46:1932, s. 1-35.
Małunowicz L., Podręcznik łaciny kościelnej, Warszawa 1956.
Małunowiczówna L., Roma christiana. Podręcznik łaciny chrześcijańskiej, Lublin 1994.
Plezia M., Dzieje leksykografii polskiej, i inne prace tego autora.
Pohorecki F., Rytmika kroniki Galla Anonima, Poznań 1930;
Strecker K., Einführung in das Mittellatein, wyd. III, Berlin 1939.
Strecker K., Introduction to medieval latin. English translation and revision by R.B. Palmer, Berlin 1963.
Traube L., Einleitung zur Latein. Philologie des Mittelalters, München 1911.

Na szczególną uwagę zasługuje program finansowany przez Szwajcarski Fundusz Narodowy i Fritz-Thyssen-Stiftung realizowany na uniwersytecie w Zurichu przez Petera Stotza. Celem tego projektu jest opublikowanie podręcznika (5 tomów), który po raz pierwszy stanowiłby sobą całościowe spojrzenie na łacinę średniowieczną, zgodne ze stanem współczesnych badań. Na podbudowie łaciny klasycznej autorzy projektu zamierzają przedstawić leksykalno-gramatyczną specyfikę łaciny śreniowiecznej, co będzie stanowiło doskonałą pomoc do tłumaczeń, interpretacji tekstów i prac edycyjnych. Do tej pory ukazały się t.II, III, IV, obejmujące odpowiednio: zmienności znaczeniowe słów i słowotwórstwo, fonetykę, morfologie, składnię i stylistykę. Tom I (słownictwo) 2002 r., oraz ostatni (bibligrafie, przegląd Ľródeł i indeks) w 2003 r.

Wskazówki bibliograficzne z zakresu historiografii pisanej w łacinie średniowiecznej (Editionscorpora)

W XVIII w. w wielu krajach europejskich rozpoczęto publikowanie Ľródeł historycznych. Główny nacisk położono na udostępnianie badaczom Ľródeł o charakterze historiograficznym, które miały zasadniczne znaczenie dla opracowywania dziejów poszczególnych narodów. Z uwagi na specyfikę badań oraz częste zmiany granic państw od XVIII do XX w. historyk musi bardzo często korzystać z wydawnictw Ľródłowych opublikowanych w różnych krajach, zawierających materiał Ľródłowy zredagowany w specyficznej dla każdego kraju łacinie średniowiecznej. Poniżej przedstawiono skrócony wykaz podstawowych wydawnictw Ľródłowych dla poszczególnych krajów europejskich ze szczególnym uwzględnieniem Polski i szeroko rozumianego obszaru języka niemieckiego.

Niemiecki obszar językowy (średniowieczne Cesarstwo).

Podstawowe znaczenie ma dla tego obszaru edycja Monumenta Germaniae Historica, obejmująca okres od 500-1500 r. Pierwszy tom ukazał się już w 1826 r. Całość edycji została podzielona na nastąpujce działy: Scriptores, Antiquitates, Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters, Deutsches Mittelalter.
W ramach serii Scriptores (MGHS) ukazało się dotychczas 35 tomów (do 1999 r.), które zawierają łacińskie teksty historiograficzne od czasów karolińskich do połowy XIII w. Część starszego materiału Ľródłowego została ponownie wydana pod tytułem Scriptores Rerum Germanicarum (MGHSRG). Opublikowano również: Auctores Antiquissimi (MHGA) - póĽnoantyczni pisarze, opisujący plemiona germańskie, Scriptores rerum Merovingicarum (MGHSRM) - teksty z czasów merowińskich, Scriptores rerum Langobardicarum et Italicarum saec. VI-IX (MGHS rer. Lang.), dzieje Longobardów, Gesta pontificum Romanorum, zawierające tzw. Liber Pontificalis; Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi (MGHSRG), 71 vol. (do 1999 r.) ze Ľródłami narracyjnymi i dziełami poetyckimi; Scriptores rerum Germanicarum. Nova seria (MGHSRG n.s.), zawierająca teksty z XI-XIV w. w nowym opracowaniu oraz Staatsschriften des späteren Mittelalters (MGH Staatsschriften), teksty z zakresu teorii państwa i dzieła polityczne. Seria Antiquitates obejmuje przede wszystkim dzieła poetyckie z czasów karolińskich i ottońskich. Dwie ostatnie wyżej wymienione serie zawierają krytyczne opracowania różnorodnych Ľródeł.

Od 1955 r. ukazuje się wydawana przez Wissenschaftlichen Buchgesellschaft Darmstadt seria Ľródłowa zatytułowana Ausgewählte Quellen zur deutschen Geschichte des Mittelalters, Freiherr vom Stein-Gedaechtnisaufgabe. Zawiera krytyczne opracowanie ważniejszych tekstów od VI do XV w. wraz z tłumaczeniem niemieckim, wprowadzeniem, objaśnieniami i bibliografią. Mniejsze znaczenie posiadają inne wydawnictwa Ľródłowe, takie jak: Fontes rerum Germanicarum, Bibliotheca rerum Germanicarum, Chroniken der deutschen Städte vom 14. bis ins 16. Jahrhundert.

Austria

Dla Austrii podstawowe znaczenie posiada Fontes rerum Austriacarum. Österreichische Geschichts-Quellen, 1. Abteilung: Scriptores, Bd. 1-9, Wien 1855-1904. W Szwajcarii opublikowano natomiast Quellen zur Schweizer Geschichte, 1. Reihe, 25 vols, Basel 1877-1906 (Neue Folge, I. Abteilung: Chroniken), Basel od 1908 r., dotychczas 7 vol.

Prusy

Scriptores rerum Prussicarum, t. I-IV, ed. T. Hirsch, E. Strehlke, M. Toeppen, Leipzig 1861-1870.
Scriptores rerum Warmiensum, Bd.1-2, hrsg. von C.P. Woelky, J.M. Saage, Braunsberg 1866, 1889

Polska

Źródła historiograficzne odnoszące się do historii Polski są publikowane w ramach serii Monumenta Poloniae Historica. Pierwsze 6 tomów zostało wydanych w latach 1864-1893 najpierw we Lwowie a póĽniej w Krakowie (reprint w 1960). Od 1946 r. ukazuje się nowe wydanie Monumenta Poloniae Historica. Series Nova. Dotychczas ukazało się 10 vol. łacińskie teksty średniowieczne znajdują się również w seriach Scriptores Rerum Polonicarum, t. I-XXII, Kraków 1872-1917 oraz Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia, t. I-XVIII, Kraków 1874-1908 (t. XIX, Kraków 1927).

Czechy

W XIX w. zapoczątkowano wydawanie narodowej edycji Ľródłowej zatytułowanej Fontes Rerum Bohemicarum, t. I-VI, VIII, Praga 1873-1932 (również czeskie tłumaczenia). Ponadto opublikowano Magnae Moraviae fontes historici, 4 vol, Prag/Bruenn 1966-1971.

Węgry

Podstawowe znaczenie ma tutaj obszerna edycja Ľródłowa zatytułowana Monumenta Hungariae Historica, Budapest 1857-1948. Spośród ponad 100 vol. około 40 stanowi seria Scriptores. Okres dynastii Arpadów obejmuje seria Scriptores Rerum Hungaricarum tempore ducum regumque stirpis Arpadianae gestarum, 2 vol., Budapest 1937-1938. Do wartościowych edycji można ponadto zaliczyć: Historiae Hungaricae fontes domestici, Pars I: Scriptores. Fasc. 1-4, Fünfkirchen/Leipzig/Budapest 1881-1885; Bibliotheca Scriptorum Medii Recentisque Aevorum, Budapest/Leipzig 1932-1944 (oraz Nova Seria); Gesta Hungarorum, Budapest 1932; Rerum Ungaricarum Decades, vol. 1-4 (w dwóch edycjach), Leipzig/Budapest 1934, 1941, 1976.

Francja

Do zasadniczych edycji Ľródłowych należy zaliczyć:
1. Recueil des historiens des Gaules et de la France (RHGF), t. I-XIII, Paris 1738-1786; t. XIV-XXIV, Paris 1806-1904, oraz drugie wydanie, t. I-XIX, Paris 1869-1880.
2. Collection de textes pour servir à l\'etude et à l\'enseignement de l\'histoire, 51 vol., Paris 1886-1929.
3. Les Classiques de l\'histoire de France au moyen âge, wydawana od 1923 r. Dotychczas opublikowno ponad 35 tomów.
4. Source d\'histoire medievale, od 1965 r., opublikowano kilkanaście vol.
Anglia
1. Rerum Brittanicarum Medii Aevi Scriptores (Rolls Series), London 1897, ponad 100 vol.
2. Nelson\'s Medieval Texts (Oxfort Maedieval Texts), od 1949 r.

Skandynawia

1. Scriptores Rerum Danicarum medii aevi, t. I-VIII, Kopenhagen 1772-1834;
2. Monumenta Historiae Danicae, t. I-IV, Kopenhagen 1873-1887;
3. Scriprtores Minores Historiae Danicae medii aevi, t. I-II, Kopenhagen 1908-1912.
4. Scriptores Suecici medii aevi cultum culturamque respicientes, 3 vol., Lund 1842-1844.
5. Scriptores Rerum Svevicarum medii aevi, t. I-III, Uppsala/Lund 1818-1876.
6. Annales Suecici medii aevi, Lund 1974.
7. Monumenta historica Norvegiae, Kristiania 1880.

Oprócz edycji narodowych wydawane są od dawna również serie dotyczące Kościoła, teksty patrystyczne, hagiograficzne, czy też odnoszące się do dziejów krucjat.

Zachęcam do umieszczania tekstów, modlitw i dokumentów w tymże języku.
Wszelkie linki mile widziane.

Oto modlitwa Anioł Pański wykonana śpiewem:
http://www.youtube.com/watch?v=EuIAfMyNj1I

Zapraszam także do odwiedzenia strony:
[link widoczny dla zalogowanych]

Baldwin · Wysłany: Śro 22:09, 19 Mar 2014 Temat postu:

[link widoczny dla zalogowanych]

Pater Noster śpiewany wg XII/XIII wiecznego manuskryptu z łapką wskazującą śpiewany tekst. Trzeba kliknąć na strzałkę, która się pokaże jak się wszystko załaduje.