www.bractworycerskiechzo.fora.pl

Czcibor

Przyczyny rozbicia dzielnicowego w Polsce

Testament Bolesława III Krzywoustego z 1138r. zachwiał jednością Polski i wprowadził ją w okres przeszło 170-letniego rozbicia dzielnicowego. Zanim jednak obrzucamy tego zasłużonego władcę błotem za tę decyzję, poznajmy najpierw jej przyczyny.

Gdy w 1086 roku urodził się Bolesław, w Polsce trwała walka o władzę. Ojciec młodego księcia – Władysław Herman, zaciekle walczył z opozycją, starając się o sukcesję swojego syna już od najmłodszych lat. O władzę w kraju walczyć musiał z Mieszkiem, synem Bolesława Śmiałego i prawowitym dziedzicem tronu. Po jego śmierci (w której palce mogli maczać zwolennicy Hermana), pozbył się ostatniej konkurencji – bękarta Zbigniewa, którego odesłał do klasztoru w Saksonii. Jednak książę Władysław popełnił jeden, ważny błąd – uczynił opiekunem nieletniego Bolesława, Sieciecha, swojego palatyna, który wkrótce zaczął snuć spiski mające otworzyć mu drogę do władzy. W ten sposób palatyn przeprowadził dwie nieudane wyprawy na Pomorze oraz wszczął represje wobec mieszkańców kraju. Sfrustrowane rosnącą pozycją Sieciecha możnowładztwo postanowiło ściągnąć Zbigniewa do Wrocławia. Władysław Herman zaniepokojony rosnącym znaczeniem pierworodnego postanowił uderzyć na miasto. Wspierający go Węgrzy okazali się jednak nielojalni i porwali Bolesława oraz Sieciecha. Rządy w kraju przejął Zbigniew. Po ucieczce z niewoli Bolesław oraz Sieciech postanowili wznowić walkę o władzę, jednak odkrywszy spisek palatyna i swej macochy, Judyty Marii, Bolesław, postanowił wesprzeć swojego brata i wymusić na ojcu odsunięcie Sieciecha od władzy. Tym sposobem, zmarły 4 czerwca 1102 roku Władysław Herman, pozostawił swoim synom kraj na podział; Bolesław otrzymał Śląsk, Małopolskę, ziemię lubuską i sandomierską. Zbigniewowi zaś przypadły Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i Mazowsze.

Po śmierci Władysława Hermana, ziemie rządzone przez Zbigniewa i Bolesława stanowiły odrębne organizmy polityczne, oba zaś dążyły do przejęcia władzy w kraju. od samego początku swego panowania Bolesław miał na celu przyłączyć do Polski Pomorze, czego nie popierał jego brat, wielokrotnie odmawiając mu pomocy przy wyprawach na te tereny. Walki młodszego z książąt z Pomorzanami sprawiały problemy temu starszemu, który w celu osłabienia pozycji brata nawiązał sojusz z księciem czeskim, Borzywojem II. Bolesław nie pozostał jednak dłużny. W 1103 roku ożenił się z księżniczką ruską, Zbysławą Światopełkówną (z tego małżeństwa pochodzi Władysław II), dzięki czemu pozyskał sobie sojusznika w Kijowie. Nawiązał również przymierze z węgierskim Kolomanem, dzięki czemu, w wyniku najazdu na ziemie Zbigniewa, pozbawił brata władzy w kraju i w 1106 roku ogłosił się księciem całej Polski.

Objęcie pełnej władzy w kraju było dopiero pierwszym krokiem w umacnianiu pozycji państwa. W 1107 roku Bolesław Krzywousty, wraz z węgierskim Kolomanem wyprawił się na Czechy, celem obsadzenia na tronie Świętopełka – swojego sojusznika z okresów wojny domowej. Wyprawa zakończyła się sukcesem.
Rok później Bolesław musiał stłumić bunt brata, który siedział na Mazowszu i wygnać go z kraju.
Zbigniew nie rezygnował jednak z dalszej walki i wraz ze Świętopełkiem czeskim i królem niemieckim, Henrykiem V w 1109 roku uderzył na Polskę. Brnąca w głąb Śląska armia niemiecko-czeska została zatrzymana pod Bytomiem, Głogowem i Wrocławiem. Z tego okresu pochodzi legenda o bitwie na Psim Polu.
Ostatecznie Henryk V wycofał się z Polski i w 1111 r. zawarto rozejm, na mocy którego Zbigniew wrócił do Polski. Wróciwszy do kraju, Zbigniew wiódł ze sobą orszak i niósł nagi miecz, co było przywilejem przysługującym jedynie suwerennym władcom. Za tę obrazę został skazany przez Bolesława na oślepienie, co skutkowało klątwą rzuconą na księcia. Dopiero w następstwie odbytej pokuty (post, pielgrzymka do grobu Wojciecha, jałmużna dla ubogich) ekskomunika została cofnięta. Dwa lata później Zbigniew zmarł w opactwie tynieckim.
W 1114 r. Bolesław ożenił się z czeską Salomeą, celem unormowania stosunków politycznych z jej władcą.
W kolejnych latach książę uderzył na Pomorze Gdańskie, które podporządkował sobie w 1119 r. Z okresu tych wypraw pochodzi sławna pieśń umieszczona w kronikach Galla Anonima:

„ Naszym przodkom wystarczały ryby słone i cuchnące,
My po świeże przybywamy, w oceanie pluskające.
Ojcom naszym wystarczało, jeśli grodów dobywali,
A nas burza nie odstrasza, ni szum groźny morskiej fali.
Nasi ojce na jelenie urządzali polowanie,
A my skarby i potwory łowim skryte w oceanie. „

W latach 20. Musiał się Bolesław zmagać z książętami ruskimi, którzy zagarnęli Wołyń, odcinając od władzy księcia Jarosława. Grodu nie udało mu się odzyskać ze względu na śmierć dotychczasowego władcy.
W pobliżu 1120 r. Bolesław Krzywousty rozpoczął ekspansję na Pomorze Zachodnie. Wyprawę zaczął bitwą pod Niekładzem, w której pokonał książąt pomorskich Świętopełka i Warcisława, a następnie skierował się na Szczecin, gdzie dokonał rzezi tamtejszej ludności i uzależnił gród od siebie. W 1122 r. zajął całe Pomorze zachodnie, a Warcisława I uczynił swym lennikiem. Rozpoczął przesiedlanie ludności w głąb Polski i zapoczątkował chrystianizację tych terenów. Pierwsza wyprawa napotkała opór ludności pogańskiej w Szczecinie i na Wolinie, kolejna z 1127 r. objęła ziemie na lewym brzegu Odry. W ten sposób pod koniec lat dwudziestych utworzono biskupstwo pomorskie, nad którym piecze sprawował misjonarz Wojciech, a do roku 1130 podporządkował sobie również część Rugii.

Ingerencja w wojnę domową na Węgrzech a także walka z pomysłem niemieckiego arcybiskupa Norberta(zwierzchnictwo Niemiec nad Kościołem w Polsce) doprowadziły do konfliktu z czeskim księciem Sobiesławem, który zaatakował Śląsk i Małopolskę. Z powodu braku porozumienia obu władców, cesarz niemiecki Lotar III zarządził zjazd w Merseburgu 15 sierpnia 1135 r. Przed zjazdem Bolesław wysłał pomorskiego księcia Racibora I na Konungahelę, miasto norweskie pod wodzą sprzymierzonego z cesarzem króla Danii. Był to rodzaj sprzeciwu Słowian Połabskich wobec planowanego przez cesarza obrania zwierzchnictwa nad ich ziemiami.
Na zjeździe Bolesław musiał wycofać się z ingerencji w wojnę na Węgrzech oraz wypłacić trybut za Pomorze w wysokości 6 tys. grzywien srebra. Cesarz uznał prawa lenne Polski do Pomorza i Rugii.
Spór z Czechami rozwiązano zaś dwa lata późnie w Kłodzku.

Bolesław III Krzywousty zmarł 28 października 1138 r. prawdopodobnie w Sochaczewie, zostawiając po sobie ziemie, które podporządkował sobie w 1106 r. powiększone o Pomorze i Rugię. Tereny, nad którymi panował podzielił między czterech synów: najstarszy, Władysław Wygnaniec, odziedziczył Śląsk i ziemie lubuską oraz dzielnicę senioralną (Pomorze Gdańskie, Gniezno, ziemia krakowska), Bolesław IV otrzymał Mazowsze wraz z częścią Kujaw, Mieszko Stary dostał Wielkopolskę, zaś Henryk Sandomierski – ziemię sandomierską i lubelską.

Warto nadmienić, że rozbicie dzielnicowe w Polsce nie było niczym wyjątkowym. Podobne sytuacje miały miejsce w Niemczech, na Węgrzech i na Rusi.

Koncepcja państwa Polskiego, na którą składały się zasada pryncypatu (zwierzchności jednego z książąt nad pozostałymi) oraz senioratu (rolę princepsa pełni najstarszy z rodu) nie doczekała się jednak trwałości. Wkrótce po śmierci księcia najstarszy z synów, Władysław Wygnaniec popadł w konflikt z przyrodnimi braćmi i pogłębił się podział państwa.
Na decentralizację monarchii piastowskiej duży wpływ miały również naturalne czynniki odśrodkowe. Świeżo zdobyte Pomorze, gdzie nadal istotna była rola wiecu, pełne było kupieckiej elity, która dbała głównie o swoje interesy, a aparaty władzy centralnej nie zakorzeniły się dobrze na tych terenach.

Wystawiając swój testament Bolesław Krzywousty pragnął zapewne pogodzić interesy państwa oraz synów. Dbając o pokojowy podział państwa i sukcesję swoich potomków z pewnością nie przewidział, jak potoczą się dalsze losy naszej ojczyzny, o czym wkrótce w następnym artykule.