www.bractworycerskiechzo.fora.pl

Baldwin

Uzbrojenie i wyposażenie militarne XII /XIII wiek.

Na przełomie XII i XIII wieku uzbrojenie wojenne było uzależnione od statusu społecznego jednostki, jej majątku oraz miejsca na mapie Europy i Świata. To znaczy, że w okresie rozkwitu średniowiecza inaczej był uzbrojony Francuz, Anglik, Polak w zależności od dzielnicy, a jeszcze inaczej muzułmanin.
Polskie uzbrojenie w okresie średniowiecza możemy podzielić na kilka grup:

I: Grodzianin
II: Łucznik
III: Strażnik
IV: Sierżant
V: Ubogi rycerz
VI: Rycerz

Każda z tych grup posiadała charakterystyczne wyposażenie. A elementem wspólnym było następujące uzbrojenie:

1. Przeszywanica / Pikowaniec /Aketon / Gambeson

Przeszywanica to ogólna nazwa pancerza chroniącego tułów, nogi do kolan oraz ręce do nadgarstków. Posiada rozcięcie na środku między nogami, by móc dosiadać konia oraz kołnierz chroniący szyję. W XII i XIII w. przeszywanica była wykonywana na dwa sposoby.
Najczęściej była szyta w pasy i pikowana runem owczym lub piórami lnianymi, tworząc grubą warstwę ochronną (Gambeson). Drugi sposób polegał na przeszyciu około 15 warstw lnu, co miało zabezpieczyć wojownika przed zranieniem. Materiał, który był wykorzystywany do wykonania pancerza to len i ewentualnie runo owcze.
Aketon to lekka przeszywanica wykonana z bawełny – posiadali ją tylko Muzułmanie. Nie występowała w średniowiecznej Europie, ze względu na brak dostępności do bawełny.

2. Tarcza

Europejska tarcza na początku XIII w. była wykonana z klepek drewnianych.
Z upływem lat tarcza stawała się coraz bardziej trójkątna. Zazwyczaj posiadała prostą krawędż górną i lekko zaokrąglone krawędzie boczne. Taki kształt tarczy jest typowy dla Polski i przedstawiony jest na wielu pieczęciach książęcych z wielu dzielnic. Na podstawie Biblii Maciejowskiego możemy wnioskować iż na zachodzie Europy występowało wiele rodzajów tarcz trójkątna o lekko zaokraglonych bokach, migdałowata, kolista w typie orientalnym oraz kolista z umbem.
Tarcza z końca XII i początku XIII wieku najczęściej przypominała kształtem łezkę lub trójkąt z zaokrąglonymi bokami.

pieczęć Henryk II Pobożny ur 1196-1207

Kazimierz I opolski (1178 - 1230) pieczęć

Drzwi płockie. Wykonanie: połowa XII wieku, Magdeburgu z przeznaczeniem dla katedry płockiej.

Liber ad honorem augusti, 1196

Tarcza ze Szczecina (najbardziej znane) znaleziono w wale średniowiecznego Szczecina i datowana jest wstępnie na XI- pocz. XIII wieku.

Tarcza rekonstrukcyjna
Wykończenie rekonstrukcyjne:
dechy, szary gruby len 2 warstwy na przód, jedna na tył, wszystko klejem kazeinowym, malowanie oczywiście "koszernymi" barwnikami, ranty górne mogą być oklejone skórą amortyzując uderzenia.
Tarcze posiadają imacze, klamry i pasek na plecy

Tarcza - rekonstrukcja - wykonanie Kamil Szpronecel

Przedstawione powyżej tarcze były wydaje się najpopularniejsze w naszym okresie XIIw. i początku XIIIw.
Oprócz odzajów tarcz oczywiście można wymienić kilka:
- Trójkąty
- Łezki
- Okrągłe
- owalne
Czasami do tarcz dodawano umbo

3. Hełm

Rodzaje hełmów:

Hełm otwarty z nosalem tzw. norman

Hełm normański XII/XIII wiek
Doskonała rekonstrukcja wykonania: Łukasza Grzegorczyka
[link widoczny dla zalogowanych]

Hełm żebrowy z nosalem

Hełm Kapalin (proponowany raczej do drzewców)

Wczesny hełm garnczkowy, koniec XII i pierwsza połowa XIII wieku. Podobny hełm widnieje na witrażu katedry w Chartes datowanym na początek XIII wieku, jest również często przedstawiany w ikonografii
[link widoczny dla zalogowanych]

Maziar

Niemcy - Eneas Romance 1184-1210

1200-1210

1200-1215 Niemcy

[link widoczny dla zalogowanych]

Wells Cathedral effigy 1240

[link widoczny dla zalogowanych]

1220 Brandenburgia

Wróćmy zatem do głównego podziału uzbrojenia wg, statusu społecznego

I. Grodzianin:

Ochronne:

Przeszywalnica / pikowaniec (długi rękaw, do połowy kolan)

Rękawice pikowane /przeszywane – nie występowały ososbno dlatego powinny być doszyte do przeszywalnicy

Coif pikowany w wersji krótkiej

albo kaptur przeszywany /pikowany w wersji prostokątnej lub okrągłej

Nogawice pikowane - tzw 3/4

Broń:
Drzewice:
Glewia

lub włócznia z kulką

lub włocznia bez kulki z osłonką

Topór jednoręczny spreparowany do walki

Topor z Szurpił XIII wiek

Topory z Poznania XII wiek

[link widoczny dla zalogowanych]

Tarcza (opisana wyżej)

Przykłady:

II. Łucznik
Łuk – naturalny, zabronione bisoki i inne łuki np. z włóknem szklanym
Strzały - tylko z piórami naturalnymi (zabronione plastiki), groty metalowe odlewane

Odpowiednio dodatkowo:
- Hełm z nosalem i coif pikowany
- przeszywalnica / pikowaniec
- karwasz –gdy nie ma przeszywy
- kołczan

III i IV. Strażnik, Sierżant:

Ochronne:
1] Przeszywalnica / pikowaniec (długi rękaw, do połowy kolan)

2] Kolczuga nitowana (nie akceptujemy kolczug nie nitowanych)

Lubomia. Znalezisko z grodziska Syrynia, datowane na 1 połowę IX w. Znalezisko przechowywane jest w Muzeum w Wodzisławiu Śląskim.

Zabytki z XIII wieku Europa

Kaptur kolczy z kryzą prostokątną Gotlandia 1200 r.

rekonstrukcja - kram Baldwina
http://www.bractworycerskiechzo.fora.pl/kramy-rzemieslnicy-bractwowi,11/kolczugi-nitowane-baldwin,92.html

Niby występuje kaptur oddzielnie i kolczuga oddzielnie ale lepiej kolczuga i kaptur kolczy raczej jako zintegrowane. Ewentualnie Kolczuga bez kaptura (hełm na samym pikowańcu), albo bez kolczugi, z samym kapturem kolczym.

Kaptur kolczy w zależności od kształtu Coifu:

Niemcy 1240

Rzeźba stanowi przedstawienie św. Maurycego. To patron katedry, przedstawiony jako Murzyn (zgodnie z legendą wedle której ten dowódca Legii Tebańskiej był czarnoskóry) w XIII – wiecznym pancerzu kolczym, z wczesną formą krytego pancerza, tzw. płatów.

Nogawice pikowane - 3/4

Rodzaje hełmów:
Hełm norman z nosalem
Hełm kapalin
Hełm żebrowy z nosalem

Broń :

Miecz z pochwą

Kwestię mieczy można podsumować głównie tym iż w XIII były one jednoręczne, przeznaczone zarówno do cięcia jak i do kłucia. Miecze oczywiście noszone były w pochwach, które zazwyczaj zakończone były trzewikiem. Pochwy posiadały osobny własny pas, niezależny od pasa „rycerskiego” lub zwykłego mieszczańskiego. Pas ten zapinany był na klamrę, jak również za pomocą rzemieni którymi zakończony był pas z pochwą.

Drzewiec: Glewia / włócznia z kulką

Topór jednoręczny

Nóż, sztylet

Tarcza

Przykład:

V. Ubogi rycerz

Wyposażenie ochronne:

Przeszywalnica / pikowaniec (długi rękaw, do połowy kolan)
Kolczuga nitowana pełna z kapturem i mitynkami

Cotte bojowe z ozdobnym haftem w kolorach Seniora
Nogawice bojowe bez stopy tzw. 3/4 lub pełne ze stopą

Przykład haftowanego cotte

Rodzaje hełmów: Hełm otwarty z nosalem, wczesny hełm garnczkowy

Broń :
Miecz z pochwą
Drzewiec: włócznia z kulką lub osłonką ostrza
Topór jednoręczny
Sztylet, nóż

Tarcza z prostym rysunkiem herbowym Seniora bez ozdób

Oczywiście ubogi rycerz nie może wyglądać bardziej bogato niż jego Pan

Dodatkowo: Prosty rząd koński oczywiście jeżeli jest taka możliwość

Namiot: Stożek

Lub Saxon

1155 - 1160 Eadwine Psalter

VI. Rycerz

Ciężko w kilku słowach opisać uzbrojenie polskiego rycerza z początku XIII wieku, pomimo bytności w Europie, Polska pozostawała pod różnymi wpływami kulturowymi. To co było standardem na Śląsku, już na odległym Mazowszu było nietypowe – i odwrotnie. Krótko podsumowując, Mazowsze charakteryzowało się specyficznym rodzajem uzbrojenia, spotykanym w tej dzielnicy - w kręgu bronioznawców wyróżnia się określenie „pancerz mazowiecki”. Inność ta nie polega na istnieniu nieznanych gdzie indziej atrybutów, ale zwyczajnie na wyposażeniu książąt linii mazowieckiej w broń różną typologicznie od powszechnie przedstawianej na polskich pieczęciach i innych żródłach ikonograficznyc. Piszę książąt, bowiem wiedza o mazowieckim uzbrojeniu czerpana jest praktycznie jedynie z licznie zachowanych pieczęci książęcych. Nie ma żądnych przykładów na używanie hełmów garnczkowych w tej dzielnicy – na porządku dziennym były natomiast hełmy stożkowe z nosalami, „frygijki”, oraz inne tego typu. Jako tarcza wykorzystywana była tzw. „pawęż pruska” – wyglądem daleko odbiegająca od znanej w europie formy „trójkąta”. Podsumowując Mazowsze stwierdzam że sylwetka rycerza wiąże się o wiele bardziej ze wschodem, niż z zachodem – nie znaczy to jednak iż Mazowsze było dzielnicą zacofaną, jak twierdzą niektórzy. Może to wynikać stąd iż dzielnica ta jako jedyna z dzielnic XIII wiecznej Polski miała możliwość zapożyczania niektórych typów broni od Bałtów i Rusi jednocześnie.
Wracając jednak do ogólnych informacji na temat XIII wiecznego rycerstwa należy stwierdzić że istnieje wiele elementów wspólnych, niezależnych od dzielnicy, czy kraju. Skupię się tutaj na elementach najbardziej typowych, i takich które są dopuszczalne.

Najpopularniejsza w tym okresie była kolczuga z długimi rękawami – bardzo często z połączonym kapturem, całości dopełniały nogawice kolcze, które nie są wymagane. Na potrzeby naszego projektu przyjmujemy również iż kaptur nie musi stanowić integralnej części z kolczugą, znamy wiele żródeł przedstawiających oddzielnie założony kaptur. Żródła ikonograficzne wskazują na dużą różnorodność typów kolczugi, jednak właściwą dla rycerza była długa kolczuga, zakończona mitynkami. Kwestią dyskusyjną jest to czy występowały oddzielne rękawice – w XIV wieku bez wątpienia, natomiast ciężko udowodnić to na żódłach XIII wiecznych. Nie wiadomo na ile „gołe dłonie” czasami widoczne na ikonografii są uproszczeniem, na ile prawdziwym oddaniem realiów. Przyjmijmy jednak iż oddzielne rękawice występowały, i nie są niczym nadzwyczajnym.

W XII wieku pojawiły się „tuniki” z wełny zakładane na kolczugi, które w naszym okresie powoli wypierały zwyczaj nakładania przeszywanicy na standardowe cote. Zwyczaj zakładania „cote d’arms” na kolczugę wywodzi się jeszcze z czasów wypraw krzyżowych, a pierwotnym jej celem tego była osłona przed promieniami słońca. Kolczuga w XIII wieku była na terenie zachodniej Europy najbardziej uniwersalnym rodzajem uzbrojenia ochronnego.

Dopełnieniem kolczugi był oczywiście hełm – w interesującym nas okresie i miejscu, czyli w Polsce początku XIII wieku wciąż najpopularniejsze były hełmy otwarte, chociaż powoli pojawiają się wczesne hełmy garnczkowe, zapewniające lepszą ochronę głowy.
Jakkolwiek znane są przykłady wykorzystywania „zbrojnikowych osłon kończyn” w końcu XIII wieku – vide płyta Johana d’Aubernoun to jednak w materiale ikonograficznym z ziem Polskich nie stwierdzono tego typu uzbrojenia ochronnego – w związku z powyższym uznajemy iż tego typu uzbrojenie nie jest dopuszczalne, szczególnie iż wielce dyskusyjne jest czy przedstawiony w Biblii Maciejowskiego tego typu pancerz faktycznie wystepował w czasie kiedy tworzone było owe dzieło, czy też jest to tylko interpretacja zapisu biblijnego. W „naszym okresie” na zachodzie Europy stosunkowo rzadko stosowano pancerze lamelkowe, występował jednak pancerz nazywany potocznie „płatami św. Maurycego” – czyli pionowe płaty nitowane na podkładzie, wszyte między materiał.

Wyposażenie ochronne:
Przeszywalnica / pikowaniec (długi rękaw, do połowy kolan)
Kolczuga nitowana pełna z kapturem i mitynkami
Cotte bojowe z herbem doszytym lub haftownym
pełne nogawice bojowe ze stopą
nogawice kolcze ze stopą

Rodzaje hełmów:
Hełm otwarty z nosalem i Hełm garnczkowy

Broń :
Miecz z pochwą
Drzewiec: włócznia z kulką, włócznia z chorągwią
Topór jednoręczny
Sztylet, nóż
Tarcza z rysunkiem herbowym

1190 - 1197 Chronicle of Petrus de Eboli

1200 Anglo-Catalan Psalter

Pawilon 12 kątny z pochylanymi ścianami, szyty z grubego płótna lnianego. Średnica ok. 4m, wysokość ok. 3,8m, omasztowanie jednym prostym masztem, odciagi tworzą ściany, ściany są podwieszane

Rząd koński mile widziny – ale traktowany jako dodatek

link: [link widoczny dla zalogowanych]

Przykład:
Niemcy 1210-1220

Trudno jest nam opisać wszystkie elementy które mogły pojawić się w interesującym nas okresie, dlatego też pochylimy się indywidualnie nad każdym problemem i pytaniem. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt iż „rycerz” powinien posiadać jak najlepszy sprzęt, doprowadzony do porządku przez swoich ludzi. Nie jest możliwe by rycerz stanął do walki w porwanej kolczudze, bądź w samym hełmie założonym na pikowany kaptur. Odtwarzanie rycerza wiąże się z respektowaniem pewnych zasad tak w korzystaniu z uzbrojenia jak i w zachowaniu.

Pozdrawiam

Autor : Baldwin (Marcin Szostak)
Konsultacje : Indar (Kszyśko z Łomżyńca)
Współtworzył: Czcibor (Szymon Czopek)

Zdjęcia:
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
Wykorzystano materiały Projekt 1196-1235
Oraz inne ww materiały podane wcześniej